- άλφα διάσπαση
- Κβαντικό φαινόμενο κατά το οποίο ένα σωμάτιο άλφα που δεν έχει αρκετή ενέργεια για να υπερνικήσει το φράγμα δυναμικού κοντά στην επιφάνεια του πυρήνα διαπερνά το φράγμα και βγαίνει έξω από τον πυρήνα, όπου η ηλεκτρική απωστική δύναμη το επιταχύνει σε μια υψηλή κινητική ενέργεια (τυπικού μεγέθους 5-10 MeV). Σύμφωνα με την κλασική μηχανική, το φράγμα δυναμικού θα ήταν αδιαπέραστο και από τις δύο πλευρές για οποιοδήποτε σωμάτιο άλφα με ενέργεια μικρότερη από το μέγιστο του φράγματος. Η κβαντομηχανική όμως επιτρέπει τη διαπέραση του φράγματος: η κυματοσυνάρτηση ενός σωματίου άλφα μέσα στον πυρήνα διεισδύει στην κλασικά απαγορευμένη περιοχή, όπου πέφτει γρήγορα προς το μηδέν. Ένα μέρος του κύματος περνά από το φράγμα και εμφανίζεται στην άλλη πλευρά ως ένα ταλαντούμενο κύμα μικρού πλάτους. Κάθε φορά που ένα σωμάτιο άλφα φτάνει στο φράγμα έχει πιθανότητα Ρ να το διαπεράσει, που συνδέεται με το κβαντικό πλάτος του κύματος στην περιοχή του φράγματος. Εάν από την εσωτερική πλευρά του φράγματος η κυματοσυνάρτηση είναι Ψ1 και από την εξωτερική Ψ2
τότε:
Η ολική πιθανότητα διάσπασης ανά μονάδα χρόνου θα είναι τότε: Ρ0 (πιθανότητα διάσπασης ανά sec) = VaP, όπου Va η συχνότητα με την οποία φτάνει στο φράγμα το σωμάτιο άλφα. Η τιμή της Va βρίσκεται αν θεωρήσουμε ως τυπική κινητική ενέργεια του σωματίου μέσα στον πυρήνα E = 50 MeV, που αντιστοιχεί σε ταχύτητα U = 5 x 107 m/sec. Τότε η Va θα είναι η ταχύτητα αυτή διαιρεμένη με την πυρηνική διάμετρο:
Ένας ραδιενεργός μητρικός πυρήνας, ο οποίος διασπάται σε ένα άλφα σωμάτιο και σε ένα θυγατρικό πυρήνα, έχει μέσο χρόνο ζωής που κυμαίνεται από 10-7 sec έως 1010 χρόνια. Επομένως, ο παράγοντας Ρ πρέπει να μεταβάλλεται σημαντικά από τον έναν πυρήνα στον άλλο και πρέπει να είναι υπερβολικά μικρός. Για παράδειγμα, ένας μέσος χρόνος ζωής 1 sec σημαίνει πιθανότητα Ρ να διαπεραστεί το φράγμα μικρότερη από 10-21. Ένα πολύ ενδιαφέρον χαρακτηριστικό στην ά.δ. είναι η μεγάλη ευαισθησία του χρόνου ζωής ως προς την ενέργεια του σωματίου άλφα. Για παράδειγμα, στο 21284 P0, όπου E = 8,78 MeV Vto r
0,4 μ. sec, ενώ στο 21384 P0, όπου E = 8,38 MeV, το τ
6 μ. sec, δηλαδή μια μεταβολή 5% στην ενέργεια του σωματίου άλφα μπορεί να αλλάξει τον χρόνο ζωής κατά έναν παράγοντα μεγαλύτερο του 10. Η μεγάλη αυτή ευαισθησία οφείλεται στο ότι οι κυματοσυναρτήσεις πέφτουν εκθετικά κατά πολλές τάξεις μεγέθους μέσα στην περιοχή του φράγματος. Η κβαντομηχανική εξήγηση της ά.δ. δόθηκε το 1928 στην Αμερική από τον Τζορτζ Γκάμοφ και, ανεξάρτητα από αυτόν, από τους Έντουαρντ Κόιτον και Ρόναλντ Γκέρνι. Η αντίστροφη διαδικασία, δηλαδή διαπέραση του φράγματος από έξω προς τα μέσα, μπορεί επίσης να είναι σημαντική, εφόσον η ενέργεια του προσπίπτοντος σωματίου δεν είναι πολύ μικρότερη από το μέγιστο ύψος του φράγματος.
Dictionary of Greek. 2013.